Ocena kvaliteta biračkih spiskova

Ocena kvaliteta biračkih spiskova

UVOD

U cilju sticanja potpune slike o stanju biračkog spiska u Republici Srbiji, aktivisti Centra za slobodne izbore i demokratiju (CeSID) su u decembru 2001. i januaru 2002. godine preduzeli niz aktivnosti na prikupljanju i analizi zakonskih rešenja i podataka koji se odnose na rad opšinskih uprava zaduženih za birački spisak.

Koristeći mrežu regionalnih kancelarija i opštinskih koordinatora u periodu između 15.12.2001. i 25.12.2001. godine aktivisti CeSID-a su anketirali 139 opštinskih službi za vođenje biračkog spiska.

Sprovodeći anketu aktivisti CeSID-a su, po pravilu, nailazili na odličan prijem, predusretljivost i saradnju službenika u opštinama. Nažalost, u nekoliko manjih opština gde lokalnu vlast obavljaju pripadnici bivšeg režima, nije bilo moguće doći do bilo kakvih podataka. Najčešće obrazloženje je bilo da su ove evidencije službena tajna, te da se podaci o njima mogu davati samo po naredbi nadležnog državnog organa. Iako su aktivisti CeSID-a predočavali da je reč o podacima koji su na osnovu zakona javni, stav druge strane se nije promenio.

U nekim opštinskim službama do podataka se nije došlo i pored dobre volje nadležnih, obzirom da su službenici zaduženi za birački spisak na opravdanim odsustvima.

Tokom realizacije projekta tim CeSID-a je uspeo da poseti gotovo sve regionalne kancelarije pri čemu se susreo sa većinom opštinskih koordinatora.

Obavljen je niz razgovora sa predstavnicima državnih organa, po zakonu, nadležnih za kontrolu i saradnju sa opštinskim službama pri formiranju biračkog spiska (Ministarstvo unutrašnjih poslova RS, Ministarstvo pravde i lokalne samouprave RS ).

Relevantna zakonska regulativa je prikupljena i sistematizovana. Izvršena analiza pomenutih propisa pomogla je CeSID-ovom ekspertskom timu u izradi Modela zakona o izboru poslanika i odbornika, u delu koji se odnosi na birački spisak.

NORMATIVNI OKVIR, NEKE NEJASNOćE

Svaki zakon koji reguliše izbore, referendum i narodnu inicijativu, u SRJ u jednom delu se bavi i materijom biračkih spiskova. Konkretizacija ovih zakonskih odredbi se nalazi u nizu podzakonskih akata, npr. Uputstvo o načinu ažuriranja biračkih spiskova, Uredba o kategorijama registraturskog materijala s rokovima čuvanja, itd. Analizom zakona i podzakonskih akata Republike Srbije i Savezne Republike Jugoslavije, kojima se definiše nadležnost i način vođenja biračkih spiskova, može se uočiti više nejasnoća.

Birački spisak Srbije - jedinstven sistem ili agregat sistema?

Zakon o izboru narodnih poslanika (Službeni glasnik RS, 35/2000) propisuje osnovne odredbe o vođenju biračkog spiska. Birački spisak je jedinstven, stalan i opšti (Zakon o izboru narodnih poslanika - ZINP, čl 12, stav 1) ali nije precizirano na kom nivou je jedinstven (opština, izborna jedinica, republika) pa se na osnovu definicije biračkog spiska (ZINP, čl 12.) može zaključiti da Zakon predviđa jedinstvenost jedino na nivou opštine. Ukoliko se pojam jedinstveni birački spisak definiše na nivou opštine tada je opštinska uprava zadužena i za njegovu jedinstvenost.

Pod jedinstvenošću se u pozitivnom zakonodavstvu podrazumeva skup biračkih spiskova koji se vode po opštinama (Uputstvo o ažuriranju biračkih spiskova, čl. 3, Službeni glasnik RS,42/2000). Iz ove formulacije se jasno vidi da ne postoji centralni birački spisak i centralna i unifikovana evidencija birača, već prost agregat svih opštinskih biračkih spiskova.

Kao potvrda ovog stava može poslužiti podatak da je na republičkim izborima u decembru 2000. godine Republička izborna komisija predstavila javnosti "jedinstven" birački spisak Republike Srbije na dva kompakt diska, koji prema podacima dobijenim iz MUP-a, nije ništa drugo do prost zbir 161 opštinskog biračkog spisaka. Valja napomenuti da je ovo prvi pokušaj formiranja centralne evidencije birača i elektonskog sređivanja podataka o biračima sa 17 opština u kojima se birački spisak još uvek vodi rukom.

Organizacija rada službi za vođenje biračkih spiskova

Birački spisak vodi opštinska uprava kao povereni posao (ZINP, čl. 12 st.1). Osim odredbe da se evidencija birača vodi putem automatske obrade podataka, mada se i od ove odredbe pravi izuzetak, ne postoji propisan način komunikacije između nadležnih organa (MUP, matične službe, sudova, centra za socijalni rad, drugih opštinskih službi) koji su po zakonu dužni da dostavljaju informacije opštinskoj službi za vođenje biračkog spiska.

U gradu Beogradu postoji posebna upravna služba za staranje o biračkom spisku- Sekretarijat za upravu Beograda - odsek za birački spisak. Iako je očuvana izvorna nadležnost opština, gradska služba vrši stalnu proveru ažurnosti biračkog spiska i u saradnji sa Gradskim zavodom za informatiku i statistiku formira bazu birača jedinstveno za 16 gradskih opština. Mada se baza birača vodi jedinstveno, ipak, ne postoji mogućnost bilo kakve promene u biračkom spisku na nivou grada. Po uočenoj potrebi upisa, brisanja ili promene podataka o biraču, gradska služba ima ovlašćenje da obavesti nadležnu opštinsku službu o neophodnosti promene u biračkom spisku, čime se njene ingerencije završavaju.

Individualizacija birača

Podaci koji se vode u biračkom spisku su: redni broj, lično ime, pol, godina rođenja, mesto prebivališta (ulica i broj kuće, selo, zaselak, naselje) i prostor za primedbu (ZINP, čl.15. st. 2). S obzirom na to da matični broj lica nije obavezan podatak u biračkom spisku, tehnički je vrlo teško ako ne i nemoguće očuvati princip jedinstvenosti biračkog spiska i princip da se birač nalazi samo na jednom biračkom spisku.

REZULTATI ANKETE

Organi nadležni za vođenje biračkog spiska

Formiranje biračkog spiska je u nadležnosti opštinske uprave koju ova vrši kao poveren posao državne uprave. Lokalni organ uprave aktom o sistematizaciji radnih mesta utvrđuje broj službenika, dužinu radnog vremena i druga pitanja vezana za vođenje biračkog spiska na opštini. Rezultati ankete su pokazali da u preko 10% opština u Srbiji, ne postoji službenik sa punim radnim vremenom na poslovima vođenja biračkog spiska. U ovim opštinama birački spisak se, po pravilu, vodi u okviru matičnih službi. Odeljenje za opštu upravu se najčešće pojavljuje kao nadležno telo. Pored vođenja biračkog spiska ove službe su vrlo često nadležne i za urbanizam, imovinsko-pravne, stambeno-komunalne poslove, pa službenici zaduženi za birački spisak neretko obavljaju i druge poslove.

U 55% anketiranih opština poslove vođenja biračkog spiska obavlja jedan službenik sa punim radnim vremenom, dok u ostalim opštinama posao obavljaju dva do pet službenika. Obrazovna struktura zaposlenih je vrlo povoljna. Srednja stručna sprema, koja je predviđena podzakonskim aktom za ova radna mesta je najzastupljenija. Rukovodioci službi su lica sa visokom stručnom spremom. U većim gradskim sredinama gde je na ovim poslovima angažovano više službenika radi se, po pravilu, o licima sa višom i visokom stručnom spremom. Međutim, anketa je pokazala da je zajedničko za većinu službenika slabo informatičko obrazovanje.

Tehnički aspekt vođenja biračkog spiska?

Iako se pozitivnim zakonskim rešenjem predviđa automatska obrada podataka (ZINP, čl. 12), podzakonskim propisom se dozvoljava i mogućnost ručnog vođenja biračkog spiska (Uputstvo o ažuriranju biračkih spiskova, čl. 9,). Za ažurno vođenje biračkih spiskova neophodna je izuzetno dobra informatička podrška.

Rezultati ankete govore da se u 10% opština birački spisak i dalje vodi rukom. Kako je ovaj način izuzetno neefikasan, procene su da je birački spisak na ovim opštinama trenutno ažuriran na nivou novembra 2001.godine. Službe koje vrše automatsku obradu podataka, koriste u proseku jedan računar, koji je u upotrebi između 4 i 11 godina. Pored zastarelosti, neredovnog servisa i nedostatka hardvera, najveći problem predstavlja nedostatak i neujednačenost softvera. Ne postoji jedinstven softver za vođenje biračkog spiska, mada se, po rečima službenika u opštinskoj službi za vođenje biračkog spiska, Valjevo testira eksperimentali softver Oracle-Pupin, koji će ukoliko se pokaže uspešnim biti primenjen i u drugim opštinama. Koordinatori CeSID-a su uspeli da utvrde postojanje bar 90 softverskih paketa, različitih proizvođača. Nekompatibilnost softverskih paketa otežava komunikaciju između opštinskih službi i drugih organa u situacijama kada postoji mogućnost elektronske razmene podataka.

Ažuriranje podataka o biračima (saradnja nadležnih službi)

Pod ažuriranjem biračkih spiskova smatraja se upis, izmena, ispravka i dopuna podataka u biračkom spisku, kao i brisanje podataka iz biračkog spiska (Uputstvo o ažuriranju biračkih spiskova, čl. 1).

U praksi se ove operacije obavljaju pribavljanjem podataka od nadležnih državnih organa i službi i njihovim upoređivanjem sa podacima u postojećoj evidenciji birača, ređe na inicijativu pojedinca uz odgovarajuću dokumentaciju.

Ministarstvo unutrašnih poslova Republike Srbije, po osnovu Zakona o jedinstvenom matičnom broju građana i Zakona o prijavi i odjavi prebivališta i boravišta, formira registar građana Republike Srbije. Periodično, što u praksi može da znači dva do tri puta u toku nedelje, do jednom mesečno, lokalni sekretarijat MUP dostavlja podatke službi za vođenje biračkog spiska. Komunikacija se najčešće obavlja dopisima, dok je dostavljanje podataka u elektronskoj formi još uvek retkost. Disketama, modemom, svega 18% opštinskih službi obavlja komunikaciju sa SUP. Po Zakonu lice koje promeni prebivalište ima obavezu prijave i odjave prebivališta u određenom roku nadležnom sekretarijatu MUP. Po rečima nadležnih u MUP ova odredba se u praksi retko poštuje, što za posledicu ima nepotpunost i nepouzdanost i ove evidencije.

Situacija sa matičnim knjigama je donekle slična. Matične knjige rođenih, na osnovu kojih se vrše upisi u evidenciju birača, najčešće su pouzdan izvor informacija. Matične knjige umrlih, pak, pružaju samo delimično pouzdanu informaciju relevantnu za brisanje iz biračkog spiska. Č injenica da je lice preminulo konstatuje se u matičnoj knjizi umrlih na opštini na kojoj je smrt nastupila. Kada lice premine na opštini na kojoj ima prebivalište, ono se briše iz biračkog spiska u rokovima od nedelju dana (35% službi), jednog meseca (60% službi), više od jednog meseca (5% službi). Međutim, kada lice premine na teritoriji druge opštine situacija je znatno složenija. Svega 39% anketiranih opštinskih službi zahteva ovu vrstu podataka od drugih opštinskih službi, bolnica, banjsko-klimatskih lečilišta. Kada se podatak pribavi birač se briše, u rokovima od jednog do pet meseci. Intresantan je primer do kojeg je koordinator CeSID-a došao u službi za vođenje biračkog spiska grada Beograda. Sredinom 2000. godine urađen je kompletan spisak birača grada Beograda (područije od 16 gradskih opština), prilikom čega je konstatovano postojanje više stotina aktivnih birača starosti od 100 i više godina života. Nažalost, u pitanju nisu dugovečni žitelji Beograda, već lica preminula van područija grada. Po sprovedenoj akciji prikupljanja podataka od većih opštinskih uprava iz unutrašnjosti Srbije i iz Crne Gore izvršeno je blizu deset hiljada intervencija u biračkom spisku grada Beograda.

Organ koji vodi birački spisak dužan je, po potrebi, da neposredno proverava podatke iz biračkog spiska (Uputstvo o ažuriranju biračkih spiskova, čl. 7). Očigledna neažurnost biračkog spiska trebalo bi da ima za posledicu neposrednu proveru podataka na terenu. Na pitanje koliko često se vrši provera podataka na teritoriji opštine, odgovori su bili: jednom nedeljno i češće (19%); jednom mesečno (35%); ne vrši se (približno 30%). Ukupno oko 55% opštinskih službi je aktivno na terenu, pri čemu se stiče utisak da je ova aktivnost prepuštena ličnoj inicijativi službenika koji vodi birački spisak.

Čuvanje, arhiviranje i kontrola biračkih spiskova

Budući da je propisano trajno čuvanje propisa, biračkih spiskova i drugih materijala vezanih za evidenciju birača, koordinatori CeSID-a su prikupljali podatke o broju upisanih birača sa predhodnih saveznih i republičkih izbora. U 8% opštinskih službi nisu imali podatak o trenutnom broju birača upisanih u birački spisak, 21% opštinskih službi su imali samo ovaj podatak, dok 36% službi raspolaže sa podatkom sa izbora iz 2000. godine. Svega 35% opštinskih službi za vođenje biračkog spiska je imalo kompletan odgovor na pitanje : koliko je birača bilo upisano u birački spisak vaše opštine od 1996. godine ? U odgovoru na ovo pitanje bilo je potrebno navesti broj birača upisanih u birački spisak na osnovu sudske odluke, o čemu 31% opštinskih službi nije imalo nikakav podatak.

Kontrola ažurnosti biračkog spiska je u nadležnosti upravne insprekcije Ministarstva pravde i lokalne samouprave. Kontrola se sprovodi jednom do dva puta godišnje u svim opštinama u Republici. Po rečima nadležnih, problemi su mnogobrojni. Među najvećim navode lošu koordinaciju rada državnih organa i službi sa službom za vođenje biračkog spiska kao i nepostojanje jedinstvenog softvera. Nejasne zakonske odredbe stvaraju konfuziju i nejednaku praksu u vođenju biračkog spiska.

Birački spisak se vodi u skladu sa opštim odredbama Zakona o opštem upravnom postupku, što između ostalog znači da se pre svakog upisa, brisanja ili izmene podataka donosi odgovarajuće rešenje (ZINS, čl 17, stav 2). Upravni ispektori Ministarstva tvrde da je na pojedinim opštinama u softverskim aplikacijama koje se koriste jedino moguće najpre intervenisati na biračkom spisku, a tek zatim izraditi rešenje o tome, što je u direktnoj suprotnosti sa odredbama Zakona.

CeSID-ova provera ažurnosti biračkog spiska

Podatak koji ohrabruje je da su CeSID-ovi koordinatori, uspevali da provere svoje podatke u biračkom spisku najčešće za manje od 3 minuta. Ipak, petoro koordinatora nije upisano u birački spisak, a za jednog koordinatora podaci nisu bili u potpunosti tačni (4,3% od ukupnog broja). Ocenjujući ljubaznost i predusretljivost koordinatori CeSID-a su službenike nadležne za vođenje biračkog spiska ocenili prosečnom ocenom 4.73 (1- najniža ocena, 5- najviša ocena).

Zaključci

Na osnovu izvršene analize stanja biračkog spiska u Srbiji, može se zaključiti sledeće :

Zakonom zagarantovani princip jedinstvenosti biračkog spiska (ZINS čl.12, stav 1) nije razrađen, kako u pozitivnom zakonodavstvu, tako i u praksi.
Ne postoji posebna služba za vođenje biračkog spiska na republičkom nivou.
Ne postoji organizaciona i proceduralna jednoobraznost službi za viđenje biračkih spiskova na opštinskom nivou.
Na pojedinim opštinama još uvek se ne koriste računari za potrebe vođenja biračkih spiskova.
Računarska oprema koja se koristi je zastarela.
Ne postoji jedinstven aplikativni softver za vođenje biračkih spiskova.
Ne postoji jednoobraznostna komunikacija opštinskih službi za vođenje biračkih spiskova i državnih organa i organizacija sa kojima služba po Zakonu komunicira.

Sugestije

Neophodno je precizno definisati princip jedinstvenosti biračkog spiska, na teritoriji Republike, teritoriji grada Beograda, teritoriji opština i gradova.
Neophodno je formirati posebnu službu za vođenje biračkog spiska, kao pomoćnog organa Republičke izborne komisije.
Neophodno je jasno definisati procedure u skladu sa odgovarajućim zakonima i nedvosmisleno definisati sve postupke u vođenju biračkih spiskova.
Potrebno je opremiti nadležne službe odgovarajućom računarskom opremom i obučiti službenike za elementarno, opšte korišćenje računara i standardnog kancelarijskog softvera.
Neophodno je uvesti jasne standarde upotrebe informacionih i komunikacionih tehnologija u skladu sa propisanom procedurom za vođenje biračkih spiskova od opštinskog do republičkog nivoa.
Potrebno je obučiti kadrove za postupanje po propisanoj proceduri za vođenje biračkih spiskova i za korišćenje odgovarajuće softverske aplikacije.


Početna / Programi / Izbori / Završeni projekti / Ocena kvaliteta biračkih spiskova
Aktuelni projekti U susret izmenama izbornog zakonodavstva u Srbiji U susret izmenama izbornog zakonodavstva - korak napred Završeni projekti Izborni zakoni i Zakon o sprečavanju sukoba interesa - iskustva i praksa u regionu Modeli i preporuke za efikasno ostvarivanje birackog prava dijaspore Ocena kvaliteta biračkih spiskova Kampanje 2000-ta godina "Biram Da Glasam" "Sa tobom ima smisla" ENEMO Parlamentarni izbori u Ukrajini - mart 2006 Posmatračka misija u Ukrajini 2007	Ocena kvaliteta biračkih spiskova Ocena kvaliteta biračkih spiskova UVOD U cilju sticanja potpune slike o stanju biračkog spiska u Republici Srbiji, aktivisti Centra za slobodne izbore i demokratiju (CeSID) su u decembru 2001. i januaru 2002. godine preduzeli niz aktivnosti na prikupljanju i analizi zakonskih rešenja i podataka koji se odnose na rad opšinskih uprava zaduženih za birački spisak. Koristeći mrežu regionalnih kancelarija i opštinskih koordinatora u periodu između 15.12.2001. i 25.12.2001. godine aktivisti CeSID-a su anketirali 139 opštinskih službi za vođenje biračkog spiska. Sprovodeći anketu aktivisti CeSID-a su, po pravilu, nailazili na odličan prijem, predusretljivost i saradnju službenika u opštinama. Nažalost, u nekoliko manjih opština gde lokalnu vlast obavljaju pripadnici bivšeg režima, nije bilo moguće doći do bilo kakvih podataka. Najčešće obrazloženje je bilo da su ove evidencije službena tajna, te da se podaci o njima mogu davati samo po naredbi nadležnog državnog organa. Iako su aktivisti CeSID-a predočavali da je reč o podacima koji su na osnovu zakona javni, stav druge strane se nije promenio. U nekim opštinskim službama do podataka se nije došlo i pored dobre volje nadležnih, obzirom da su službenici zaduženi za birački spisak na opravdanim odsustvima. Tokom realizacije projekta tim CeSID-a je uspeo da poseti gotovo sve regionalne kancelarije pri čemu se susreo sa većinom opštinskih koordinatora. Obavljen je niz razgovora sa predstavnicima državnih organa, po zakonu, nadležnih za kontrolu i saradnju sa opštinskim službama pri formiranju biračkog spiska (Ministarstvo unutrašnjih poslova RS, Ministarstvo pravde i lokalne samouprave RS ). Relevantna zakonska regulativa je prikupljena i sistematizovana. Izvršena analiza pomenutih propisa pomogla je CeSID-ovom ekspertskom timu u izradi Modela zakona o izboru poslanika i odbornika, u delu koji se odnosi na birački spisak. NORMATIVNI OKVIR, NEKE NEJASNOćE Svaki zakon koji reguliše izbore, referendum i narodnu inicijativu, u SRJ u jednom delu se bavi i materijom biračkih spiskova. Konkretizacija ovih zakonskih odredbi se nalazi u nizu podzakonskih akata, npr. Uputstvo o načinu ažuriranja biračkih spiskova, Uredba o kategorijama registraturskog materijala s rokovima čuvanja, itd. Analizom zakona i podzakonskih akata Republike Srbije i Savezne Republike Jugoslavije, kojima se definiše nadležnost i način vođenja biračkih spiskova, može se uočiti više nejasnoća. Birački spisak Srbije - jedinstven sistem ili agregat sistema? Zakon o izboru narodnih poslanika (Službeni glasnik RS, 35/2000) propisuje osnovne odredbe o vođenju biračkog spiska. Birački spisak je jedinstven, stalan i opšti (Zakon o izboru narodnih poslanika - ZINP, čl 12, stav 1) ali nije precizirano na kom nivou je jedinstven (opština, izborna jedinica, republika) pa se na osnovu definicije biračkog spiska (ZINP, čl 12.) može zaključiti da Zakon predviđa jedinstvenost jedino na nivou opštine. Ukoliko se pojam jedinstveni birački spisak definiše na nivou opštine tada je opštinska uprava zadužena i za njegovu jedinstvenost. Pod jedinstvenošću se u pozitivnom zakonodavstvu podrazumeva skup biračkih spiskova koji se vode po opštinama (Uputstvo o ažuriranju biračkih spiskova, čl. 3, Službeni glasnik RS,42/2000). Iz ove formulacije se jasno vidi da ne postoji centralni birački spisak i centralna i unifikovana evidencija birača, već prost agregat svih opštinskih biračkih spiskova. Kao potvrda ovog stava može poslužiti podatak da je na republičkim izborima u decembru 2000. godine Republička izborna komisija predstavila javnosti "jedinstven" birački spisak Republike Srbije na dva kompakt diska, koji prema podacima dobijenim iz MUP-a, nije ništa drugo do prost zbir 161 opštinskog biračkog spisaka. Valja napomenuti da je ovo prvi pokušaj formiranja centralne evidencije birača i elektonskog sređivanja podataka o biračima sa 17 opština u kojima se birački spisak još uvek vodi rukom. Organizacija rada službi za vođenje biračkih spiskova Birački spisak vodi opštinska uprava kao povereni posao (ZINP, čl. 12 st.1). Osim odredbe da se evidencija birača vodi putem automatske obrade podataka, mada se i od ove odredbe pravi izuzetak, ne postoji propisan način komunikacije između nadležnih organa (MUP, matične službe, sudova, centra za socijalni rad, drugih opštinskih službi) koji su po zakonu dužni da dostavljaju informacije opštinskoj službi za vođenje biračkog spiska. U gradu Beogradu postoji posebna upravna služba za staranje o biračkom spisku- Sekretarijat za upravu Beograda - odsek za birački spisak. Iako je očuvana izvorna nadležnost opština, gradska služba vrši stalnu proveru ažurnosti biračkog spiska i u saradnji sa Gradskim zavodom za informatiku i statistiku formira bazu birača jedinstveno za 16 gradskih opština. Mada se baza birača vodi jedinstveno, ipak, ne postoji mogućnost bilo kakve promene u biračkom spisku na nivou grada. Po uočenoj potrebi upisa, brisanja ili promene podataka o biraču, gradska služba ima ovlašćenje da obavesti nadležnu opštinsku službu o neophodnosti promene u biračkom spisku, čime se njene ingerencije završavaju. Individualizacija birača Podaci koji se vode u biračkom spisku su: redni broj, lično ime, pol, godina rođenja, mesto prebivališta (ulica i broj kuće, selo, zaselak, naselje) i prostor za primedbu (ZINP, čl.15. st. 2). S obzirom na to da matični broj lica nije obavezan podatak u biračkom spisku, tehnički je vrlo teško ako ne i nemoguće očuvati princip jedinstvenosti biračkog spiska i princip da se birač nalazi samo na jednom biračkom spisku. REZULTATI ANKETE Organi nadležni za vođenje biračkog spiska Formiranje biračkog spiska je u nadležnosti opštinske uprave koju ova vrši kao poveren posao državne uprave. Lokalni organ uprave aktom o sistematizaciji radnih mesta utvrđuje broj službenika, dužinu radnog vremena i druga pitanja vezana za vođenje biračkog spiska na opštini. Rezultati ankete su pokazali da u preko 10% opština u Srbiji, ne postoji službenik sa punim radnim vremenom na poslovima vođenja biračkog spiska. U ovim opštinama birački spisak se, po pravilu, vodi u okviru matičnih službi. Odeljenje za opštu upravu se najčešće pojavljuje kao nadležno telo. Pored vođenja biračkog spiska ove službe su vrlo često nadležne i za urbanizam, imovinsko-pravne, stambeno-komunalne poslove, pa službenici zaduženi za birački spisak neretko obavljaju i druge poslove. U 55% anketiranih opština poslove vođenja biračkog spiska obavlja jedan službenik sa punim radnim vremenom, dok u ostalim opštinama posao obavljaju dva do pet službenika. Obrazovna struktura zaposlenih je vrlo povoljna. Srednja stručna sprema, koja je predviđena podzakonskim aktom za ova radna mesta je najzastupljenija. Rukovodioci službi su lica sa visokom stručnom spremom. U većim gradskim sredinama gde je na ovim poslovima angažovano više službenika radi se, po pravilu, o licima sa višom i visokom stručnom spremom. Međutim, anketa je pokazala da je zajedničko za većinu službenika slabo informatičko obrazovanje. Tehnički aspekt vođenja biračkog spiska? Iako se pozitivnim zakonskim rešenjem predviđa automatska obrada podataka (ZINP, čl. 12), podzakonskim propisom se dozvoljava i mogućnost ručnog vođenja biračkog spiska (Uputstvo o ažuriranju biračkih spiskova, čl. 9,). Za ažurno vođenje biračkih spiskova neophodna je izuzetno dobra informatička podrška. Rezultati ankete govore da se u 10% opština birački spisak i dalje vodi rukom. Kako je ovaj način izuzetno neefikasan, procene su da je birački spisak na ovim opštinama trenutno ažuriran na nivou novembra 2001.godine. Službe koje vrše automatsku obradu podataka, koriste u proseku jedan računar, koji je u upotrebi između 4 i 11 godina. Pored zastarelosti, neredovnog servisa i nedostatka hardvera, najveći problem predstavlja nedostatak i neujednačenost softvera. Ne postoji jedinstven softver za vođenje biračkog spiska, mada se, po rečima službenika u opštinskoj službi za vođenje biračkog spiska, Valjevo testira eksperimentali softver Oracle-Pupin, koji će ukoliko se pokaže uspešnim biti primenjen i u drugim opštinama. Koordinatori CeSID-a su uspeli da utvrde postojanje bar 90 softverskih paketa, različitih proizvođača. Nekompatibilnost softverskih paketa otežava komunikaciju između opštinskih službi i drugih organa u situacijama kada postoji mogućnost elektronske razmene podataka. Ažuriranje podataka o biračima (saradnja nadležnih službi) Pod ažuriranjem biračkih spiskova smatraja se upis, izmena, ispravka i dopuna podataka u biračkom spisku, kao i brisanje podataka iz biračkog spiska (Uputstvo o ažuriranju biračkih spiskova, čl. 1). U praksi se ove operacije obavljaju pribavljanjem podataka od nadležnih državnih organa i službi i njihovim upoređivanjem sa podacima u postojećoj evidenciji birača, ređe na inicijativu pojedinca uz odgovarajuću dokumentaciju. Ministarstvo unutrašnih poslova Republike Srbije, po osnovu Zakona o jedinstvenom matičnom broju građana i Zakona o prijavi i odjavi prebivališta i boravišta, formira registar građana Republike Srbije. Periodično, što u praksi može da znači dva do tri puta u toku nedelje, do jednom mesečno, lokalni sekretarijat MUP dostavlja podatke službi za vođenje biračkog spiska. Komunikacija se najčešće obavlja dopisima, dok je dostavljanje podataka u elektronskoj formi još uvek retkost. Disketama, modemom, svega 18% opštinskih službi obavlja komunikaciju sa SUP. Po Zakonu lice koje promeni prebivalište ima obavezu prijave i odjave prebivališta u određenom roku nadležnom sekretarijatu MUP. Po rečima nadležnih u MUP ova odredba se u praksi retko poštuje, što za posledicu ima nepotpunost i nepouzdanost i ove evidencije. Situacija sa matičnim knjigama je donekle slična. Matične knjige rođenih, na osnovu kojih se vrše upisi u evidenciju birača, najčešće su pouzdan izvor informacija. Matične knjige umrlih, pak, pružaju samo delimično pouzdanu informaciju relevantnu za brisanje iz biračkog spiska. Č injenica da je lice preminulo konstatuje se u matičnoj knjizi umrlih na opštini na kojoj je smrt nastupila. Kada lice premine na opštini na kojoj ima prebivalište, ono se briše iz biračkog spiska u rokovima od nedelju dana (35% službi), jednog meseca (60% službi), više od jednog meseca (5% službi). Međutim, kada lice premine na teritoriji druge opštine situacija je znatno složenija. Svega 39% anketiranih opštinskih službi zahteva ovu vrstu podataka od drugih opštinskih službi, bolnica, banjsko-klimatskih lečilišta. Kada se podatak pribavi birač se briše, u rokovima od jednog do pet meseci. Intresantan je primer do kojeg je koordinator CeSID-a došao u službi za vođenje biračkog spiska grada Beograda. Sredinom 2000. godine urađen je kompletan spisak birača grada Beograda (područije od 16 gradskih opština), prilikom čega je konstatovano postojanje više stotina aktivnih birača starosti od 100 i više godina života. Nažalost, u pitanju nisu dugovečni žitelji Beograda, već lica preminula van područija grada. Po sprovedenoj akciji prikupljanja podataka od većih opštinskih uprava iz unutrašnjosti Srbije i iz Crne Gore izvršeno je blizu deset hiljada intervencija u biračkom spisku grada Beograda. Organ koji vodi birački spisak dužan je, po potrebi, da neposredno proverava podatke iz biračkog spiska (Uputstvo o ažuriranju biračkih spiskova, čl. 7). Očigledna neažurnost biračkog spiska trebalo bi da ima za posledicu neposrednu proveru podataka na terenu. Na pitanje koliko često se vrši provera podataka na teritoriji opštine, odgovori su bili: jednom nedeljno i češće (19%); jednom mesečno (35%); ne vrši se (približno 30%). Ukupno oko 55% opštinskih službi je aktivno na terenu, pri čemu se stiče utisak da je ova aktivnost prepuštena ličnoj inicijativi službenika koji vodi birački spisak. Čuvanje, arhiviranje i kontrola biračkih spiskova Budući da je propisano trajno čuvanje propisa, biračkih spiskova i drugih materijala vezanih za evidenciju birača, koordinatori CeSID-a su prikupljali podatke o broju upisanih birača sa predhodnih saveznih i republičkih izbora. U 8% opštinskih službi nisu imali podatak o trenutnom broju birača upisanih u birački spisak, 21% opštinskih službi su imali samo ovaj podatak, dok 36% službi raspolaže sa podatkom sa izbora iz 2000. godine. Svega 35% opštinskih službi za vođenje biračkog spiska je imalo kompletan odgovor na pitanje : koliko je birača bilo upisano u birački spisak vaše opštine od 1996. godine ? U odgovoru na ovo pitanje bilo je potrebno navesti broj birača upisanih u birački spisak na osnovu sudske odluke, o čemu 31% opštinskih službi nije imalo nikakav podatak. Kontrola ažurnosti biračkog spiska je u nadležnosti upravne insprekcije Ministarstva pravde i lokalne samouprave. Kontrola se sprovodi jednom do dva puta godišnje u svim opštinama u Republici. Po rečima nadležnih, problemi su mnogobrojni. Među najvećim navode lošu koordinaciju rada državnih organa i službi sa službom za vođenje biračkog spiska kao i nepostojanje jedinstvenog softvera. Nejasne zakonske odredbe stvaraju konfuziju i nejednaku praksu u vođenju biračkog spiska. Birački spisak se vodi u skladu sa opštim odredbama Zakona o opštem upravnom postupku, što između ostalog znači da se pre svakog upisa, brisanja ili izmene podataka donosi odgovarajuće rešenje (ZINS, čl 17, stav 2). Upravni ispektori Ministarstva tvrde da je na pojedinim opštinama u softverskim aplikacijama koje se koriste jedino moguće najpre intervenisati na biračkom spisku, a tek zatim izraditi rešenje o tome, što je u direktnoj suprotnosti sa odredbama Zakona. CeSID-ova provera ažurnosti biračkog spiska Podatak koji ohrabruje je da su CeSID-ovi koordinatori, uspevali da provere svoje podatke u biračkom spisku najčešće za manje od 3 minuta. Ipak, petoro koordinatora nije upisano u birački spisak, a za jednog koordinatora podaci nisu bili u potpunosti tačni (4,3% od ukupnog broja). Ocenjujući ljubaznost i predusretljivost koordinatori CeSID-a su službenike nadležne za vođenje biračkog spiska ocenili prosečnom ocenom 4.73 (1- najniža ocena, 5- najviša ocena). Zaključci Na osnovu izvršene analize stanja biračkog spiska u Srbiji, može se zaključiti sledeće : Zakonom zagarantovani princip jedinstvenosti biračkog spiska (ZINS čl.12, stav 1) nije razrađen, kako u pozitivnom zakonodavstvu, tako i u praksi. Ne postoji posebna služba za vođenje biračkog spiska na republičkom nivou. Ne postoji organizaciona i proceduralna jednoobraznost službi za viđenje biračkih spiskova na opštinskom nivou. Na pojedinim opštinama još uvek se ne koriste računari za potrebe vođenja biračkih spiskova. Računarska oprema koja se koristi je zastarela. Ne postoji jedinstven aplikativni softver za vođenje biračkih spiskova. Ne postoji jednoobraznostna komunikacija opštinskih službi za vođenje biračkih spiskova i državnih organa i organizacija sa kojima služba po Zakonu komunicira. Sugestije Neophodno je precizno definisati princip jedinstvenosti biračkog spiska, na teritoriji Republike, teritoriji grada Beograda, teritoriji opština i gradova. Neophodno je formirati posebnu službu za vođenje biračkog spiska, kao pomoćnog organa Republičke izborne komisije. Neophodno je jasno definisati procedure u skladu sa odgovarajućim zakonima i nedvosmisleno definisati sve postupke u vođenju biračkih spiskova. Potrebno je opremiti nadležne službe odgovarajućom računarskom opremom i obučiti službenike za elementarno, opšte korišćenje računara i standardnog kancelarijskog softvera. Neophodno je uvesti jasne standarde upotrebe informacionih i komunikacionih tehnologija u skladu sa propisanom procedurom za vođenje biračkih spiskova od opštinskog do republičkog nivoa. Potrebno je obučiti kadrove za postupanje po propisanoj proceduri za vođenje biračkih spiskova i za korišćenje odgovarajuće softverske aplikacije.